احکام دارچینی
سخن ما در این موضوع مشتمل بر هفت فصل است.
فصل اول: در ماهیت دارچینی
الف. تعریف و نام‌گذاری
- معنای لغوی: «دار» در زبان پارسی به معنای درخت است؛ بنابراین، «دارصینی» به معنای «درخت چینی» می‌باشد.
- کاربرد واژه: این لفظ بر انواع متعددی اطلاق می‌گردد که همگی پوست‌هایی هستند که از درختی برگرفته می‌شوند که در سرزمین چین می‌روید.
- انواع مشهور: از میان این انواع، چهار گونه شناخته‌شده وجود دارد:
- قرفه: مشهورترین و رایج‌ترین نوع است. اطلاق لفظ «قرفه» بر آن، بر حسب وضع اولیه، حقیقی است، لیکن در عرف عام به «دارصینی» شهرت یافته است.
- دار الصین: پس از قرفه مشهرتراست
اطلاق «دارصینی» بر آن نیز بر حسب وضع اولیه حقیقی است، اما در عرف دوم به «دارصینی الصین» معروف شده، زیرا نوعی خاص از قرفه محسوب می‌شود که نزد ایشان «دارصینی» نامیده می‌شود.
- قرفه القرنفل: پس از دو نوع پیشین در شهرت است.
- دارصوص: کم‌شهرت‌ترین و پست‌ترین نوع دارچینی است.
ب. ویژگی‌های ظاهری و حسی
- شباهت انواع: تمامی این انواع در شکل، طعم و بو به یکدیگر نزدیک‌اند.
- پیامد این شباهت: این نزدیکی، لاجرم به شباهت در جوهر آن‌ها منجر می‌شود و این شباهت در جوهر، شباهت در مزاج و افعال آن‌ها را در پی دارد.
- طعم‌ها: در طعم این انواع، ابتدا تندی (حرافه) همراه با گسی (قبض) احساس می‌شود، سپس شیرینی (حلاوه) همراه با چربی (دهنیه) و تلخی (مراره) پدیدار می‌گردد.
- ساختار و بو: اجسام آن‌ها متخلخل است و روایحشان تند و عطری می‌باشد.
ج. تحلیل جوهر و طبیعت
- اجزای طعم و جوهر:
- تندی (حرافه): از جوهر آتشی (ناری) ناشی می‌شود.
- گسی (قبض): ناگزیر از جوهر زمینی سرد است.
- شیرینی (حلاوه): از جوهر زمینی‌ای است که اندکی به گرمی تمایل دارد.
- تلخی (مراره): از جوهر زمینی سوخته پدید می‌آید.
- چربی (دهنیه): از جوهر زمینی لطیف و گرم، همراه با جوهر هوایی، اندکی جوهر آبی و مقداری جوهر آتشی به وجود می‌آید.
- ترکیب جوهر:
بنابراین، در جوهر این دارو ناگزیر باید موارد زیر حضور داشته باشد:
-
- جوهر آتشی.
- جوهر زمینی سرد.
- جوهر زمینی با گرمی اندک.
- جوهر زمینی با گرمی شدید و سوخته.
- جوهر هوایی.
- جوهر آبی.
د. ویژگی‌های جوهرها
- جوهر هوایی:
- مقدار: در این دارو بسیار فراوان است.
- ویژگی: از این رو، جوهر آن به شدت متخلخل و سبک است، با وجود کثرت جوهر زمینی‌اش.
- جوهر آبی:
- مقدار: در این دارو بسیار اندک است.
- ویژگی: به همین سبب، به آسانی خرد و متلاشی می‌شود و از این رو، این دارو می‌تواند چرب‌مانند باشد؛ زیرا کثرت جوهر آبی مانع پیدایش چرب‌مانندی است.
- جوهر زمینی:
- ویژگی کلی: جوهر زمینی در همه انواع این دارو لطیف است، حتی بخش گس آن.
- تحلیل جزئی:
- تلخی (مره): آشکار است چرا که جوهر زمینی تلخ باید لطیف باشد، زیرا گرمای سوزاننده، آن را لطیف کرده است.
- شیرینی (حلوه): اگر این جوهر زمینی بسیار لطیف نباشد، نمی‌تواند پیش از تلخی به عمق زبان نفوذ کند تا شیرینی این دارو پیش از تلخی‌اش درک شود.
اگر جوهر زمینی شیرین به سوی غلظت گرایش داشت، نفوذ آن پس از نفوذ جوهر زمینی تلخ رخ می‌داد، به دلیل لطافت تلخی و قدرت نفوذ آن که از شدت گرمایش ناشی می‌شود.
بنابراین، نفوذ جوهر زمینی شیرین به عمق زبان پیش از جوهر تلخ، تنها به سبب شدت لطافت این شیرینی است. پس ناگزیر جوهر زمینی شیرین در دارچینی بسیار لطیف است.
جمع‌بندی
دارچینی درختی است چینی که پوست آن به انواع مختلفی چون قرفه، دار الصین، قرفه القرنفل و دارصوص تقسیم می‌شود و قرفه مشهورترین آن‌هاست. این انواع در شکل، طعم و بو مشابه‌اند و طعمشان ترکیبی از تندی، گسی، شیرینی، چرب‌مانندی و تلخی است. جوهر آن‌ها شامل آتشی، زمینی سرد، زمینی گرم، زمینی سوخته، هوایی و اندکی آبی است. جوهر هوایی فراوان، آن را سبک و متخلخل کرده و جوهر آبی اندک، آن را خردشونده و چرب‌مانند ساخته است. جوهر زمینی‌اش لطیف است؛ تلخی به سبب گرمای سوزاننده و شیرینی به دلیل لطافت شدید، پیش از تلخی درک می‌شود.
ماهیت دارچین
الف. ویژگی‌های جوهر زمینی و گس (الأرضیه القابضه)
- لطافت و همراهی با جوهر آتشی:
- جوهر زمینی گس در دارچین نیز باید بسیار لطیف باشد و به شدت با جوهر آتشی این دارو همراهی کند. اگر چنین نبود، گسی این دارو در ابتدا، هم‌زمان با تندی آن، احساس نمی‌شد؛ زیرا جوهر آتشی این دارو قوی است و اگر چنین باشد، باید پیش از سایر اجزای این دارو نفوذ کند.
- چون نفوذ جوهر آتشی همراه با نفوذ جوهر زمینی گس این دارو است، ناگزیر این جوهر آتشی با این جوهر زمینی همراه است تا جوهر آتشی به آسانی از آن اثر پذیرد و آن را با خود در نفوذش همراه کند.
از این رو، پیش از نفوذ جوهر زمینی تلخی، به عمق زبان نفوذ می‌کند.
- شرایط نفوذ:
- این امر تنها در صورتی ممکن است که سردی این جوهر گس با قدرت گرمای جوهر تلخ همراه باشد و نفوذ این گس به واسطه چیزی باشد که قدرت نفوذ بالایی برای آن دارد، یعنی جوهر آتشی.
- اگر این جوهر زمینی گس، به شدت لطیف نبود، جوهر آتشی نمی‌توانست آن را به سرعت نفوذ دهد و نفوذ آن همراه با جوهر آتشی پس از نفوذ جوهر زمینی تلخ، رخ می‌داد.
اما چون چنین نیست و این جوهر زمینی گس همراه با جوهر آتشی در ابتدا نفوذ می‌کند، دانسته می‌شود که این جوهر، با همراهی جوهر آتشی، بسیار لطیف است.
ب. رابطه جوهر آتشی با سایر جوهرها
- عدم همراهی با شیرینی و تلخی:
- چون شیرینی و تلخی این دارو پس از تندی و گسی آن درک می‌شود، دانسته می‌شود که جوهر آتشی این دارو با جوهر زمینی شیرین و تلخ آن همراه نیست؛
زیرا اگر همراه آن‌ها بود، نفوذ آن به عمق زبان بدون آن‌ها ممکن نبود و اگر با یکی از آن‌ها همراه بود، تندی آن پیش از درک هر دوی آن‌ها احساس نمی‌شد.
- پس ناگزیر جوهر آتشی این دارو با جوهر زمینی گس آن همراه است و با دو جوهر زمینی دیگر، یعنی شیرین و تلخ، همراه نیست.
- لطافت کلی جوهرها:
- همه این جوهرهای زمینی باید به شدت لطیف باشند، همان‌گونه که پیش‌تر بیان کردیم.
ج. شبهه و پاسخ درباره لطافت جوهر گس
- شبهه:
- ممکن است کسی بگوید: همان‌گونه که گرما لطافت را پدید می‌آورد، سردی نیز غلظت را ایجاد می‌کند؛ پس همان‌طور که گرمای جوهر زمینی تلخ این دارو نشان‌دهنده لطافت آن است، سردی جوهر زمینی گس آن باید نشان‌دهنده غلظت آن باشد.
- پاسخ:
- اگرچه این سخن درست است، اما گاهی تلخی ممکن است به غلظت گرایش یابد و نیز گسی،
حتی مواد قابض، ممکن است لطیف باشند، همان‌گونه که درباره جوهر زمینی سرکه و شراب گفته شده
- جواب دوم اینکه، چیزی که بر آن دلالت دارد، شدت لطافت این جوهر زمینی گس است، همان‌طور که ابتدا گفتیم، پس ناگزیر این جوهر زمینی گس باید به چیزی دست یافته باشد که آن را بسیار لطیف کرده است، هرچند عامل آن برای ما معلوم نیست.
د. نتیجه‌گیری درباره جوهر و افعال دارچینی
- لطافت کلی جوهر:
- چون جوهر زمینی این دارو بسیار لطیف است و در آن جوهر هوایی فراوان و جوهر آتشی وجود دارد که هر دو به غایت لطیف‌اند، ناگزیر جوهر این دارو بسیار لطیف است.
- قدرت افعال:
- و به دلیل شدت لطافتش ، افعال آن باید بسیار قوی می باشد، ، و می‌تواند به جاهایی که باید اثر کند نفوذ کند، بدون آنکه قوتش در مسیر کاهش یابد.
- عدم غذاییت و دارویی خالص:
- چون این دارو جوهر زمینی بسیار لطیفی دارد و جوهر هوایی فراوانی در آن است، ناگزیر از جوهر اعضای بدن دور است(تناسب کم) از این رو، به آن‌ها تبدیل نمی‌شود (غیر قابل للاستحاله)، پس غذاییت ندارد (غیر غاذی) و دارویی خالص (دواء صرف) است.
- شادی‌بخشی(مفرح) و پادزهر است:
چون این دارو به شدت عطری است، دارویی شادی‌بخش (مفرّح) و پادزهر (تریاقی) است
جمع‌بندی
- جوهر زمینی گس دارچینی بسیار لطیف و همراه جوهر آتشی است، لذا گسی و تندی آن ابتدا حس می‌شود.
- جوهر آتشی با شیرینی و تلخی همراه نیست، پس این دو پس از تندی و گسی درک می‌شوند.
- همه جوهرهای زمینی لطیف‌اند، اگرچه سردی گس ممکن است غلظت را القا کند، اما لطافتش غالب است.
- این لطافت با جوهر هوایی و آتشی، دارچین را دارویی قوی، غیرغذایی، شادی‌بخش و ضد سم می‌سازد.
فصل دوم:
طبیعت و افعال آن :
بخش اول:
طبیعت و مزاج دارچینی
- چون این دارو از جوهر آبی بسیار اندک و جوهر هوایی فراوان،
- و در آن جوهر آتشی و جوهر زمینی حضور دارد که بیشتر آن گرم است(خصوصا جوهر زمینی تلخ ،که گرمای آن شدید است)
- ناگزیر باید دارای گرمای قوی و طبیعت خشک باشد.
- گرمی (حراره):
- علت گرمی
اجزای سرد موجود در آن، یعنی جوهر آبی و جوهر زمینی گس، اندک‌اند؛ لذا سردی آن‌ها نیز ناگزیر اندک خواهد بود.
و جوهر آتشی آن از گرمای بسیار شدیدی برخوردار است و پس از آن، جوهر هوایی و جوهر زمینی تلخ در گرما قرار دارند و پس از این‌ها، جوهر زمینی شیرین است.
از این رو، این دارو، دارای گرمای قوی است، لیکن نه به‌گونه‌ای افراطی؛ زیرا در این دارو جوهر آبی و جوهر زمینی سرد (یعنی گس) وجود دارد که مانع افراط در گرمای آن می‌شود.
- خشکی (یبوست):
- خشکی در ذات دارو: اگر مزاج آن را به خودی خود در نظر گیریم، خشکی آن ضعیف است؛ زیرا هرچند این دارو از جوهر زمینی فراوان برخوردار است، اما جوهر هوایی آن نیز بسیار است و جوهر هوایی به غایت مرطوب است.
- خشکی در اثرگذاری بر بدن انسان
اما اگر مزاج این دارو را با توجه به اثری که در بدن انسان دارد بررسی کنیم، خشکی آن باید بسیار زیاد باشد؛ زیرا جوهر هوایی موجود در آن تأثیری در ایجاد رطوبت در بدن انسان ندارد. از این رو، جوهر زمینی آن غالب می‌شود، به‌ویژه آنکه در ساختار آن، جز جوهر آبی – که در این دارو بسیار اندک است – چیزی در برابر جوهر زمینی قرار ندارد.
بخش دوم:
افعال دارچینی
چون در این دارو جزء تلخ وجود دارد، پس بازکننده (مفتّح)، حل‌کننده (محلّل) و صیقل‌دهنده (جالی) است.
و تفتیح آن قوی می باشد، به‌ویژه آنکه این دارو بسیار لطیف است و در آن جوهر آتشی حضور دارد.
- بازکنندگی و تحلیل (مفتّح و محلّل):
- تفتیح و تحلیل آن قوی دارد، زیرا تلخی و لطافت زیاد دارد و جوهر آتشی هم آن را تقویت می‌کند.
- تلطیف، نرم‌کنندگی و پخته‌سازی (تلطیف، تلیین و إنضاج):
- به سبب گرما و لطافت، مواد را لطیف می‌کند، نرم می‌سازد و به پختگی می‌رساند و این اثر آن نیز قوی است.
- ادرارآوری و قاعده‌آوری (إدرار و حیض):
- ادرارآوری: چون تفتیح آن بسیار قوی است
- قاعده‌آوری: چون همراه باتفتیح ، گرمای قوی دارد و خون را لطیف می‌کند
- کمک به زایمان:
- تلخی آن جنین را خارج می‌کند، ولی چون تلخی آن بسیار شدید نیست، جنین‌کش نیست.
- از این رو، برای تسهیل زایمان به کار میرود، نه برای سقط جنین.
- خشک‌کنندگی (تجفیف):
- چون این دارو خشک است و خشکی آن از جوهر زمینی ناشی می‌شود، پس خشک‌کننده است.
- و شدت خشک کنندکی بالاست چرا که بسیار لطیف است، و نفوذ پذیر
- تقویت‌کنندگی (تقویه):
- چون در آن گسی وجود دارد، پس تقویت‌کننده است، و اجزای اعضا را جمع می‌کند و مانع ریزش مواد به سوی آن‌ها می‌شود.
- و چون با این ویژگی‌ها عطری است، پس به شدت اعضا را تقویت می‌کند و باعث تقویت روح حیوانی و قلب (مفرّح) و همچنین پادزهر (تریاقی) است.
- جذب‌کنندگی (جذّاب):
- چون گرمای آن قوی است، پس جذب‌کننده است. وچون بسیار لطیف است، پس از عمق جذب می‌کند؛ زیرا به سبب لطافتش، قدرت نفوذش بالا میرود
جمع‌بندی:
دارچینی به سبب ترکیب جوهرهایش (آبی اندک، هوایی فراوان، آتشی و خاکی غالب) دارای گرمای قوی و خشکی متغیر است؛
در ذات خود خشکی‌اش اندک، اما در بدن انسان بسیار خشک‌کننده است.
افعال آن شامل بازکنندگی، تحلیل، تلطیف، ادرارآوری، قاعده‌آوری، تسهیل زایمان، خشک‌کنندگی، تقویت اعضا و روح، شادی‌بخشی، دفع سموم و جاذب از عمق است که همگی به لطافت و گرمای آن وابسته‌اند.
فصل سوم:
افعال دارچینی برای اعضای سر
بخش اول:
طبیعت و اثرگذاری بر مغز
چون این دارو دارای جوهر زمینی بسیار لطیف است، ناگزیر به شدت مستعد تصعید به‌واسطه گرما است.
از این رو، هنگامی که در معده گرم شود، بخش زیادی از جوهر زمینی آن، تصعید می‌گردد.
این ماده تصعیدشده به سبب لطافت ذاتی و افزایش لطافت ناشی از گرمای مصعّد، بسیار لطیف خواهد بود.
- ویژگی‌های ماده تصعیدشده:
- گرمی و خشکی
این ماده به دلیل شدت لطافت، بسیار گرم و به شدت خشک‌کننده است؛
زیرا جوهر آبی در این دارو اندک است و بخشی از آن که در معده تجزیه شده ، و مقدار ناچیزی از این جوهر آبی به مغز می‌رسد.
- اثرات بر مغز: این ماده مغز را گرم می‌کند و فضولات مغز را خشک می‌کند.
- مزایای ذهنی و حسی:
- عدم اختلال در روح: چون بسیار لطیف است، در جوهر روح کدورت ایجاد نمی‌کند، لذا حواس را مختل نکرده ، بینایی را تیره و ذهن را فاسد نمی‌کند.
- بهبود ذهن و بینایی: بلکه ذهن را با تلطیف، و ارواح مغز را از رطوبات و فضولات خشک و اصلاح می‌کند و بینایی را تیز می‌سازد،چرا که روح بصری را لطیف می‌کند.
- سردرد احتمالی:
- ممکن است سردرد گرمی ایجاد کند که البته به‌سرعت برطرف می‌شود؛
- زیرا گرمای شدید دارو تصعید شده و سردرد می‌آورد، اما به دلیل تجزیه سریع، این سردرد پایدار نمی‌ماند.
بخش دوم:
اثرات بر چشم
- تلطیف رطوبات چشم:
- این دارو رطوبات اضافی چشم را لطیف می‌کند.
- پس، برای رفع آبریزش چشم (السّبل) و (الغشاوه) مفید است، زیرا مواد این بیماری‌ها را لطیف و حل می‌کند.
- اکتحال(سرمه) با پودر دارچینی:
- اگر پودر آن به‌عنوان سرمه به کار رود، رطوبات چشم را خشک می‌کند، از اشک‌ریزی بسیار سود می‌بخشد، فضولات چشم را حل می‌کند، بخارات حدقه را لطیف و تجزیه می‌کند، ارواح چشم را لطیف ، لایه‌های چشم را صیقل، و عروق آن را نرم می‌کند.
- پس برای رفع آبریزش، تیرگی بینایی، شب‌کوری (العشا) مفید است، و بینایی را بسیار تیز می‌کند
- رطوبات غلیظ چشم را چه با مصرف خوراکی و چه با سرمه زدن از بین می‌برد.
- مالیدن بر صورت:
- اگر پودر آن با سرکه یا عسل بر صورت مالیده شود، به دلیل صیقل‌دهندگی و تحلیل‌کنندگی، از کلف، نمش و جوش‌های نرم رطوبی سود می‌بخشد.
بخش سوم:
اثرات بر گوش و دهان
- استفاده خارجی برای گوش:
- چون این دارو تحلیل‌کننده، نرم‌کننده، منضج و تقویت‌کننده است، برای تسکین درد گوش مفید است.
- اگر با روغن‌های مناسب در گوش چکیده شود، صدّید و رطوبات فاسد را خشک کرده و احتمالاً شنوایی را تقویت می‌کند.
- اثر ضعیف بر لثه:
- چون بیشتر ماده تصعیدشده از معده به خارج آن نفوذ می‌کند و نه از طریق مری، به درون سر می‌رسد و به دهان نمی‌رسد. از این رو، اثر آن بر لثه و نواحی اطراف آن از داخل بدن ضعیف است.
بخش چهارم:
اثرات بر بینی و زکام
- استنشاق دارچینی:
- استنشاق آن برای زکام مفید است؛ زیرا بخارات معطر آن بسیار لطیف، گرم، تلطیف‌کننده و نفوذکننده است و گرفتگی‌های عامل زکام را باز می‌کند.
- تقویت مغز با رایحه:
- بوی آن گرفتگی‌های مغز را باز ، و مغز را تقویت و گرم می‌سازد.
بخش پنجم:
روغن دارچینی و اثرات خاص
- استنشاق روغن:
- استنشاق روغن آن سر را سنگین می‌کند؛
زیرا اجزای چرب فراوان همراه با مواد تصعیدشده، شل‌کنندگی ایجاد می‌کند.
این اجزای گرم و شل‌کننده، مغز را برای پذیرش مواد آماده می‌کنند و این آمادگی، مغز را سنگین می‌کند.
- فایده برای رعشه:
- این روغن برای رعشه بسیار مفید است؛
- زیرا با گرما، تلطیف و تحلیل، همراه با گسی که اعصاب را تقویت می‌کند، اثر می‌گذارد.
بخش ششم:
فواید کلی بر سر
خوردن دارچینی ذهن را اصلاح می‌کند، بینایی را تیز می‌کند، مغز را پاکسازی و تقویت می‌کند، فضولات آن را خشک می‌کند و از نزله (نوازل) با خشک کردن رطوبات اضافی مغز جلوگیری می‌کند.
جمع‌بندی
دارچینی به سبب لطافت زمینی و گرمای قوی، بخارات لطیف و خشکی به مغز می‌فرستد که ذهن و بینایی را بهبود می‌دهد، مغز را پاک و قوی می‌کند و از زکام و نزله پیشگیری می‌کند. به‌صورت خارجی، درد گوش را تسکین می‌دهد، رطوبات چشم را خشک و بینایی را تیز می‌کند، و با استنشاق، زکام را رفع می‌کند.
روغن آن برای رعشه مفید است، اما استنشاقش سر را سنگین می‌کند.
فصل چهارم:
در افعال دارچینی بر اعضای سینه
بخش اول:
نفوذ و اثر کلی بر اعضای ریه
چون این دارو به شدت لطیف و نفوذکننده است، ناگزیر مقدار زیادی از آن از طریق منافذ پرده دیافراگم به درون ریه نفوذ می‌کند. پس اثر این دارو بر اعضای سینه قوی خواهد بود.
بخش دوم:
ویژگی‌ها و اثرات بر ریه
دارچینی به سبب حل کننده گی (محلّل)، لطیف‌کننده (ملطّف)، قطعه‌کننده (مقطّع)، نرم‌کننده (ملیّن)، صیقل‌دهنده (جلّاء)، بازکننده (مفتّح)، خشک‌کننده (مجفّف) و پاک‌کننده (منقّی) است،
پس بر ریه اثراتی به شرح زیر دارد:
- تلطیف و پاکسازی مواد:
- موادی تجمع کرده در سینه را لطیف ، قطعه‌قطعه و جدا می‌کند.
- مجاری ریه را باز و برای خروج از طریق سرفه (نفث) آماده می‌سازد.
- فواید تنفسی:
- پس، مصرف دارچینی تنفس را آسان ، مجاری تنفسی را باز و برای آسم (الرّبو)، تنگی نفس ناشی از ایستادن (نفس الانتصاب) و سرفه – به‌ویژه سرفه سرد و مزمن – سودمند است.
- با خشک کردن و پاکسازی مغز، از نزول رطوبات (نوازل) به سینه جلوگیری می‌کند.
- گرم‌کنندگی و درمان زخم‌ها:
- سینه و ریه را گرم می‌کند و برای زخم‌های ریه بسیار مفید است؛
- زیرا خشک‌کنندگی، صیقل‌دهندگی و پاک‌کنندگی آن صدّید را اصلاح می‌کند و از فساد جلوگیری می‌نماید.
- البته نفوذ آن از طریق کبد به ریه، این اثر را تقویت می کند؛ زیرا به عمق ریه می‌رسد و اثرش بر زخم‌ها افزون‌تر می‌شود.
بخش سوم:
اثرات بر قلب
هنگامی که این دارو به قلب نفوذ کند باعث:
- تقویت قلب و ارواح آن:
- تقویت با گسی و عطریت: به دلیل گسی (قبض) و عطری بودن (عطریّه)، قلب را تقویت می‌کند.
- تقویت ارواح قلب: با عطری بودن، ارواح قلب را نیرومند، و با تحلیل و تلطیف، آن‌ها را لطیف و صاف می‌کند.
- گرم‌کنندگی متعادل:
- ارواح قلب را گرم، اما این گرمی به سبب عدم افراط در حراره دارچینی، بیش از حد نیست.
- از این رو، مزاج روح را چنان تغییر نمی‌دهد که به‌صورت ناگهانی مستقل شده و به سوی خارج حرکت کند (مانند حالتی که در خشمگین شدن اتفاق می افتد).
- شادی‌بخشی به‌جای خشم:
- چون گرمی آن شدید نیست، خشم ایجاد نمی‌کند، بلکه با جفل (جنبش ملایم) و آمادگی تدریجی ارواح، برای حرکت به خارج، سرور و فرح پدید می‌آورد.
- و لذا ، مصرف‌کننده آن به شدت مستعد شادی می‌شود.
بخش چهارم:
فواید کلی بر قلب
- شادی‌بخشی و پادزهرسموم:
- به دلیل تقویت قلب و ارواح آن، شادی‌بخش (مفرّح) و این تقویت، قلب است و ارواح را برای دفع آسیب‌ها توانمند می‌سازد. لذا ناگزیر پادزهر (تریاقی) است.
- درمان بیماری‌های سرد قلبی:
- برای بیماری‌های سردی که به قلب عارض می‌شوند، مانند ترس (الجبن)، تپش قلب سرد (الخفقان البارد) و امثال آن، سودمند است.
جمع‌بندی
دارچین به سبب لطافت و نفوذ زیاد، اثر قوی بر اعضای صدر دارد.
- ریه را با تلطیف، قطعه کردن و خشک کردن مواد، پاک و مجاری آن را باز می‌کند و برای آسم، سرفه سرد و زخم‌های ریه مفید است.
- قلب را با گسی و عطر تقویت می‌کند، ارواح آن را لطیف و گرم می‌سازد، شادی می‌آورد و از بیماری‌های سرد قلبی سود می‌بخشد.
- این اثرات با خشک کردن مغز و جلوگیری از نزول رطوبات به سینه تکمیل می‌شود.
فصل پنجم:
افعال بر اعضای گوارش
بخش اول:
اثرات کلی بر اعضای گوارش
چون این دارو دارای گسی (قبض)، صیقل‌دهندگی (جلاء)، تحلیل‌کنندگی (تحلیل)، پخته‌سازی (إنضاج) و بازکنندگی (تفتیح) است،
و لذا دارویی محبوب برای احشا، و تقویت‌کننده آن‌ها و بازکننده گرفتگی‌هایشان است.
- تقویت و بازکنندگی:
- معده و کبد را تقویت می‌کند و گرفتگی‌های کبد، طحال و کیسه صفرا را باز می‌کند.
- به دلیل شدت لطافتش، به این اعضا نفوذ می‌کند و این اثر را با قدرت اعمال می‌کند.
- گرم‌کنندگی و هضم:
- معده و کبد را گرم ، و آن‌ها را برای هضم نیرومند ، و رطوبات اضافی معده را خشک می‌کند،
- غذاهای غلیظ را اصلاح و لطیف می‌کند، بلغم را لطیف و قطعه‌قطعه می‌کند،
- بادها و نفخ را حل می‌کند و سنگینی غذاها را با بهبود هضم کاهش می‌دهد.
بخش دوم:
فواید خاص گوارشی
- درمان استسقاء (آب‌آوردگی):
- برای استسقاء لحمی (بافتی) و زقی (کیسه‌ای) بسیار مفید است
زیرا رطوبات را خشک می‌کند، کبد را تقویت و گرفتگی‌هایش را باز می‌کند و به معده و کبد در هضم کمک می‌کند.
- در استسقاء طبلی (بادی) نیز با تحلیل بادها، تسکین درد های روده ای و قولنج بادی سود می‌بخشد.
- پیشگیری و اصلاح:
- از فساد اخلاط و ایجاد تب‌ها جلوگیری می‌کند، زیرا رطوبات اضافی را خشک می‌کند.
- اشتهای فاسد را با خشک کردن رطوبات ناسالم معده اصلاح می‌کند،
- البته ممکن است اشتهای نادرست (مثل میل به خاک یا گچ) ایجاد کند.
- فواید برای گروه‌های خاص:
- برای زنان باردار و چهره زنان مفید است.
- باید در غذای کسانی که معده ضعیف، نزله به معده یا سینه، آسم، تنگی نفس، بلغم غلیظ در ریه یا سرفه سرد دارند، زیاد به کار رود.
فصل ششم:
افعال بر اعضای دفع(ادرار و مدفوع)
بخش اول:
اثرات بر کلیه و مثانه
به دلیل تفتیح قوی، باعث
- ادرارآوری و قاعده‌آوری:
- خون را لطیف و گرم می‌کند و قاعدگی (طمث) را افزایش می‌دهد.
- به سبب تلخی ملایم، جنین را خارج می‌کند، اما آن را نمی‌کشد.
- شکستن سنگ و پاکسازی:
- به دلیل لطافت شدید، قطعه‌کنندگی و صیقل‌دهندگی، سنگ‌های مثانه و کلیه را خرد می‌کند (مفتّت للحصاه).
- چون ادرارآور است، مقدار زیادی از دارو به کلیه‌ها می‌رسد، و آن‌ها را گرم می‌کند، و مواد غلیظ را لطیف، و بادها را حل کرده، کلیه را پاکسازی و برای دردهای کلیه و کمر سودمند است
بخش دوم:
اثرات بر قوای جنسی
- تقویت جنسی:
- رگ‌های منی را گرم می‌کند، منی را تحریک می‌کند، میل جنسی (باه) را برمی‌انگیزد و با حرکت منی، بادهایی ایجاد می‌کند که به نعوظ (إنعاظ) کمک می‌کند.
- از این رو، دارویی تقویت‌کننده جنسی (باهیّه) است.
- رفع شبهه درباره بادها:
- این اثر نه از تولید باد مستقیم(باد غلیظ مثل اثر نخود) ، بلکه از تحریک منی(باد موجود) ناشی می‌شود. به دو دلیل:
- اول:
- این اثر نه از تولید باد مستقیم(باد غلیظ مثل اثر نخود) ، بلکه از تحریک منی(باد موجود) ناشی می‌شود. به دو دلیل:
باد از داروهای غذایی(نخود یا لوبیا و…) تولید می‌شود، نه داروی خالص مثل دارچین، که غذاییت ندارد.
- دوم:
دارچین به دلیل گرمی و لطافت، فاقد رطوبات اضافی است (چون پوست خالص بدون صمغ یا مواد سنگین است) و باد تولید نمی‌کند.
- پس کمک به نعوظ از گرمی و تحریک منی است، نه تولید باد.
بخش سوم:
اثرات بر رحم
- گرم‌کنندگی و تسکین:
- چون قاعده‌آور است، به رحم نفوذ کرده ، و آن را گرم ، بادها و ورم‌هایش را حل می‌کند و دردهایش را تسکین می‌دهد.
- این اثر نه‌تنها با خوردن، بلکه با ضماد یا شیاف (فرازجه) نیز پدید می‌آید.
- تنظیم شدت اثر:
- برای تحلیل ورم رحم یا کلیه، باید شدت خشک‌کنندگی و تحلیل‌کنندگی دارو را ، با موادی مثل زرده تخم‌مرغ، موم یا روغن، تعدیل کنیم ،تا باعث ورم سخت نشود.
- پاکسازی و فواید دیگر:
- رحم را با تحلیل، خشک‌کنندگی و صیقل‌دهندگی پاک می‌کند.
- روغن آن نیز این اثرات را دارد.
- با قردمانا (گیاه دارویی) برای بواسیر بسیار سودمند است.
جمع‌بندی
- دارچین معده و کبد را تقویت و گرم ، گرفتگی‌ها را باز ، هضم را بهبود ، استسقاء، نفخ و قولنج را درمان ، و اخلاط را از فاسد شدن ،حفظ می‌کند
- و البته برای گروه‌های خاص مفید است(نظر طبیب).
- ادرار و قاعدگی را افزایش می‌دهد، سنگ‌ها را خرد می‌کند، کلیه و رحم را پاک و گرم می‌کند، قوای جنسی را تقویت، و ورم‌ها را با احتیاط تحلیل می‌کند.
فصل هفتم:
در باقی احکام دارچین
بخش اول:
ویژگی‌های پاک‌کنندگی و اثر بر زخم‌ها
چون این دارو خشک‌کننده (مجفّف) و صیقل‌دهنده (جلّاء) است، ناگزیر پاک‌کننده (منقّی) است.
- پاکسازی زخم‌ها:
- زخم‌ها (القروح) را پاک می‌کند و این کار را بدون ایجاد سوزش قابل توجه انجام می‌دهد.
- از این رو، به شدت با زخم‌ها سازگار است، به‌ویژه که هر ماده فاسد و صدّید(چرک) را اصلاح می‌کند و از پذیرش فساد و عفونت توسط مواد جلوگیری می‌نماید.
- و این به خاطر خشک‌کنندگی آن رطوبات اضافی (الرّطوبات الفضلیّه) را که زمینه‌ساز عفونت و فساد هستند، از بین می‌برد است
- فایده برای قوباء:
- برای بیماری قوباء (بیماری پوستی) بسیار سودمند است؛ زیرا ماده آن را حل (تحلیل) و خشک (تجفیف) می‌کند.
بخش دوم:
اثرات بر بیماری‌های مزمن و لرزش
- درمان لرزش (النّافض):
برای لرزش بدن بسیار مفید است؛ زیرا ماده آن را حل می‌کند و بدن را گرم می‌سازد.
- درمان تب‌های کهنه (الحمّیّات العتیقه):
- برای تب‌های مزمن سودمند است؛
- زیرا ماده این تب‌ها غلیظ و سرد است و این دارو آن را پخته (منضج) و لطیف (ملطّف) می‌کند.
بخش سوم:
اثرات بر گزیدگی و سموم
- درمان گزیدگی و سم:
- برای نیش حشرات سمی (نهش الهوام) و داروهای کشنده (الأدویه القتّاله) مفید است.
- اگر با انجیر به‌صورت ضماد استفاده شود، از گزش عقرب سود می‌بخشد.
- جایگزین‌ها:
پوست سلیخه ، کبابه و ابهل
جمع‌بندی
دارچین به دلیل خشک‌کنندگی و صیقل‌دهندگی، زخم‌ها را بدون سوزش پاک می‌کند، قوباء را با تحلیل و خشک کردن ماده‌اش درمان می‌کند، لرزش را با گرمی و تحلیل ماده‌اش بهبود می‌بخشد، تب‌های کهنه را با پخته‌سازی و تلطیف ماده‌شان سود می‌رساند
برای گزیدگی حشرات، سموم و نیش عقرب (با ضماد انجیر) مفید است.
در نبودش، سلیخه، کبابه یا ابهل جایگزین می‌شوند.
منابع:
الشامل فی الصناعه الطبیه(ابن نفیس)، تحفه المومنین(حکیم مومن) ؛ مخزن الادویه ( عقیلی) معارف گیاهی(میرحیدر)
